Bitcoin
 |
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
 |
Αυτό το λήμμα χρειάζεται επιμέλεια ώστε να ανταποκρίνεται σε υψηλότερες προδιαγραφές ορθογραφικής και συντακτικής ποιότητας ή μορφοποίησης. Αίτιο: περίληψη Για περαιτέρω βοήθεια, δείτε τα λήμματα πώς να επεξεργαστείτε μια σελίδα και τον οδηγό μορφοποίησης λημμάτων. |
 |
Το λήμμα περιέχει τεχνικές λεπτομέρειες που ενδεχομένως οι περισσότεροι αναγνώστες δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν. Μπορείτε να το βελτιώσετε ώστε να είναι κατανοητό και από μη ειδικούς, χωρίς να αφαιρεθούν οι τεχνικές λεπτομέρειες, κλιμακώνοντας την εμβάθυνση προς το τέλος του λήμματος. |
| Bitcoin | |
|---|---|
 Επικρατούν λογότυπο του bitcoin | |
| Ονομαστική αξία | |
| Πληθυντικός | bitcoins |
| Σύμβολο | ₿ (Unicode: U+20BF ₿ BITCOIN SIGN (HTML ₿))[α] |
| Σύμβολο χαρακτηρισμού | BTC, XBT[β] |
| Υποδιαιρέσεις | |
| 1⁄1000 | millibitcoin |
| 1⁄100000000 | satoshi[2] |
| Ανάπτυξη | |
| Δημιουργός | Satoshi Nakamoto |
| Λευκή Βίβλος | "Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System" |
| Εφαρμογές | Bitcoin Core |
| Αρχική κυκλοφορία | 0.1.0 / 9 Ιανουαρίου 2009 |
| Τελευταία κυκλοφορία | 0.19.1 / 9 Μαρτίου 2020[3] |
| Κατάσταση ανάπτυξης | Ενεργή |
| Γραμμένο σε | C++ |
| Αρχείο συναλλαγών | |
| Εκκίνηση αρχείου συναλλαγών | 3 Ιανουαρίου 2009 |
| Σύστημα χρονοσφράγισης | Proof-of-work (partial hash inversion) |
| Συνάρτηση κατατεμαχισμού | SHA-256 |
| Προκαθορισμένη κυκλοφορία | Αποκεντρωμένη (επιβράβευση block) Αρχικά ₿50 ανά block, μειούμενο κατά το ήμισυ κάθε 210,000 blocks[7][8] |
| Επιβράβευση block | ₿6.25[γ] |
| Χρόνος block | 10 λεπτά |
| Εξερευνητής block | bitaps.com |
| Κυκλοφορούντα νομίσματα | ₿18,355,100 (ως τις 1 Μαΐου 2020[update]) |
| Μέγιστα Νομίσματα | ₿21,000,000[4][δ] |
| |
Το Bitcoin (Μπιτκόιν) είναι ένα κρυπτονόμισμα (cryptocurrency). Είναι ένα αποκεντρωμένο άυλο ψηφιακό νόμισμα, το οποίο δεν απαιτεί μία κεντρική τράπεζα για την έκδοσή του. Οι συναλλαγές Μπιτκόιν παίρνουν τη μορφή ψηφιακών μεταφορών ανάμεσα στους χρήστες του δικτύου bitcoin, χωρίς την ανάγκη ενδιάμεσου.[9]
H πιστότητα και φερεγγυότητα των συναλλαγών διασφαλίζονται με τεχνικές που βασίζονται στην κρυπτογράφηση και καταχωρούνται σε ένα δημόσια κατανεμημένο αρχείο συναλλαγών. Οι συναλλαγές καταγράφονται σε μπλοκ που εκδίδονται κάθε 10 λεπτά περίπου τα οποία σχηματίζουν μια συνδεδεμένη αλυσίδα, το ονομαζόμενο blockchain. Το bitcoin εφευρέθηκε το 2008 από άγνωστο άτομο ή ομάδα χρησιμοποιώντας το όνομα Satoshi Nakamoto και ξεκίνησε το 2009 όταν ο πηγαίος κώδικάς του δόθηκε στο διαδίκτυο σαν ελεύθερο λογισμικό. Τα bitcoins παράγονται ως ανταμοιβή για την παραγωγή των μπλοκ. Τα μπλοκ παράγονται ως αποτέλεσμα μιας υπολογιστικής διεργασίας που μπορεί να πραγματοποιηθεί από οποιοδήποτε αρκούντως ισχυρό ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η διεργασία αποτελείται από μια σειρά πολύπλοκών μαθηματικών υπολογισμών, και είναι γνωστη με τον όρο εξόρυξη (mining). Όσοι συμμετέχουν σε αυτή την διεργασία ανταγωνίζονται για την παραγωγή του επόμενου μπλοκ. Η διαδικασία αυτή έχει ως αποτέλεσμα την επίτευξη συμφωνίας (consensus) για τα μπλοκ που είναι έγκυρα, καθώς είναι προς το συμφέρον όλων να επιλέγουν ως έγκυρη την μακρύτερη αλυσίδα από μπλοκ. Γι' αυτό κάθε μπλοκ που προστίθεται στην αλυσίδα θεωρείται ως επιβεβαίωση (confirmation) των προηγούμενων μπλοκ και των περιεχομένων συναλλαγών. Για μία συνήθη συναλλαγή 6 επιβεβαιώσεις θεωρούνται επαρκείς και επειδή είναι κατά κανόνα μη αναστρέψιμες θεωρείται ότι το δίκτυο έχει καταλήξει σε συμφωνία για τη συναλλαγή αυτή. Τα μπιτκόιν μπορούν, μέσω ειδικών συναλλαγματικών πρακτορείων να εξαργυρωθούν με άλλα νομίσματα, καθώς και να χρησιμοποιηθούν για να αγοράσουν προϊόντα και υπηρεσίες. Έρευνα που έγινε από το πανεπιστήμιο Κέμπριτζ εκτιμά ότι το 2017, υπήρχαν από 2,9 έως 5,8 εκατομμύρια μοναδικοί χρήστες που έχουν στην κατοχή τους ένα "πορτοφόλι κρυπτονομισμάτων", δηλαδή ένα ψηφιακό λογαριασμό που περιέχει όλες τις πληροφορίες που πιστοποιούν την κατοχή των μπιτκοιν από κάθε χρήστη. Η έρευνα κατέδειξε ότι το μπιτκόιν ήταν η δημοφιλέστερη επιλογή κρυπτονομίσματος από την πλειοψηφία των χρηστών.
Το bitcoin έχει κατακριθεί για την χρήση του σε παράνομες συναλλαγές, την μεγάλη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας που απαιτείται για την εξόρυξή τους, με σημαντική συμβολή στην εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, τη μεταβλητότητα της τιμής του και για τις υψηλές χρεώσεις για την μετατροπή από και προς άλλα νομίσματα. Μερικοί οικονομολόγοι, συμπεριλαμβανομένων και επιφανών κατόχων του Νόμπελ Οικονομίας, το έχουν χαρακτηρίσει ως χρηματοπιστωτική φούσκα. Το bitcoin έχει χρησιμοποιηθεί και σαν επένδυση, μολονότι διάφοροι επενδυτικοί οίκοι, οίκοι αξιολόγησης και ελεγκτικές αρχές έχουν εκδώσει προειδοποιήσεις προς τους επενδυτές για το bitcoin.
Στις 7 Σεπτεμβρίου 2021 το Ελ Σαλβαδόρ έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που υιοθέτησε επίσημα για νόμιμες συναλλαγές το Bitcoin.[10]
Ορισμοί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Bitcoin (B): Το λογισμικό ανοιχτού κώδικα που αποτελεί τη βάση του δικτύου.
Bitcoins (b): Οι μονάδες συναλλαγής πληροφοριών του λογισμικού.
Block: Ομάδα συναλλαγών που έχουν υποβληθεί στο δίκτυο για επιβεβαίωση εγκυρότητας.
Blockchain: Είναι το μητρώο που καταγράφει τις συναλλαγές bitcoin. Η αλυσίδα των επιβεβαιωμένων και ομαδοποιημένων δεδομένων σε σχηματισμούς λέγονται μπλοκ δεδομένων και κάθε μπλοκ ξεκινά από το αμέσως προηγούμενο μπλοκ.
Το πρωτόκολλο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το μπιτκόιν (Bitcoin) αποτελεί στη βάση του ένα πρωτόκολλο ανοιχτού κώδικα (open source protocol). Κατά συνέπεια, ο πηγαίος κώδικας του λογισμικού είναι δημόσιος και διαθέσιμος σε όποιον επιθυμεί να ελέγξει τις λεπτομέρειες της λειτουργίας του. Η ανωτέρω αρχή επιτρέπει σε οποιονδήποτε την ελεύθερη και δωρεάν αντιγραφή και ανάπτυξη δικού του λογισμικού βασισμένου στο υπάρχον.
Το λογισμικό αποτελεί μία μέθοδο για την επίτευξη των παρακάτω κύριων στόχων:
1) Θέσπιση κριτηρίων παραγωγής και συναλλαγής των ανταλλάξιμων μονάδων του λογισμικού (bitcoins).
2) Διατήρηση των πληροφοριών ιδιοκτησίας των μονάδων των bitcoin που έχουν ήδη παραχθεί.
3) Δυναμική επιβεβαίωση της εγκυρότητας των παραπάνω, χωρίς την ανάγκη ύπαρξης κεντρικής οντότητας ελέγχου, πιστοποίησης ή διακρίβωσης.
Η χρήση του λογισμικού είναι δωρεάν και διαθέσιμη σε όλες τις χώρες του κόσμου, εφόσον υπάρχει σύνδεση στο διαδίκτυο. Η βασική λειτουργία του λογισμικού έγκειται στην εκτέλεση συναλλαγών bitcoins και την αναμετάδοση πληροφοριών ανάμεσα σε κόμβους και την επιβεβαίωση της εγκυρότητάς τους για το υπόλοιπο δίκτυο. Καθώς το λογισμικό είναι ανοιχτού κώδικα, δύνανται να υπάρχουν πάρα πολύ διαφορετικές εκδόσεις και εκδοχές του. Στην ουσία, ο καθένας θα μπορούσε με τις κατάλληλες ικανότητες να δημιουργήσει ένα αντίστοιχο δίκτυο, αντιγράφοντας σε μεγάλο βαθμό το λογισμικό του Bitcoin, προσθέτοντας ή διαφοροποιώντας με ότι κανόνες επιθυμεί. Κατά αυτήν την έννοια, τα συστατικά στοιχεία του λογισμικού, έχουν δημιουργηθεί συναινετικά από προγραμματιστές, ενσωματώνοντας καινοτομίες διαθέσιμες από άλλα λογισμικά ανοιχτού κώδικα, αλλά και νέα στοιχεία που δεν είχαν εμφανιστεί πριν.
Η ισχύς του δικτύου εξασφαλίζεται από την αποδοχή του από τους χρήστες. Το δίκτυο το οποίο αποτελούν οι χρήστες του Bitcoin, αποτελείται από χρήστες της ίδιας εκδοχής του λογισμικού. Αλλαγές στον κώδικα προτείνονται στην κοινότητα, αλλά η συναίνεση της κοινότητας των χρηστών και η αποδοχή τους είναι που δημιουργεί το δίκτυο.
Οι λόγοι για τους οποίους διαδόθηκε το bitcoin είναι:
1) Η διαφάνεια του πηγαίου κώδικα του λογισμικού,
2) Η ακεραιότητα και διαφάνεια των συναλλασσόμενων πληροφοριών,
3) Η στιβαρότητα του δικτύου από κακόβουλες επιθέσεις,
4) Η προγραμματισμένα περιορισμένη παραγωγή bitcoins,
5) Η προστασία που παρέχουν οι κρυπτογραφικοί αλγόριθμοι που χρησιμοποιούνται ενάντια σε κακόβουλη εκμετάλλευση του δικτύου, όπως και άλλοι συμπληρωματικοί λόγοι.
Αυτό το λογισμικό και οι εξελίξεις του αποτελούν τον πυρήνα του συστήματος συναλλαγής bitcoins. Η δυνατότητα ανταλλαγής πληροφοριών με ακεραιότητα ανεξαρτήτως αποδέκτη εντός του δικτύου, η περιορισμένη διάθεση και πεπερασμένη ποσότητα των bitcoins, δημιουργεί τις βασικές προδιαγραφές για ένα δίκτυο ανταλλαγής αξίας. Όποια αξία βρίσκουν οι χρήστες αποτυπώνεται αποκλειστικά στην αξία με την οποία είναι διατεθειμένοι να τα ανταλλάξουν, η οποία με τη σειρά της βασίζεται αποκλειστικά στους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης, χωρίς ενδιάμεσα μέρη (χώρες, κεντρικούς εκδότες ή αρχές).
Για να μπορούν να είναι χρήσιμα σαν μέσο συναλλαγής πρέπει να εισάγονται στην κυκλοφορία σταδιακά για την κάλυψη των συναλλακτικών αναγκών, αλλά και να είναι πεπερασμένα σε συνολικό αριθμό. Αυτό επιτυγχάνεται τεχνητά και ο ρυθμός παραγωγής τους όπως και το μέγιστο πλήθος, αποτελούν μέρος των κανόνων του δικτύου. Ο μέγιστος αριθμός που θα παραχθεί ποτέ είναι 21.000.000 και ο ρυθμός παραγωγής τους θα ελαττώνεται σταδιακά έως περίπου το 2140 οπότε και θα παραχθεί το τελευταίο. Αυτή η μέθοδος σε κάποιο βαθμό, προσομοιάζει την πορεία διάθεσης ενός πολύτιμου μετάλλου (άργυρος, χρυσός) στην παγκόσμια αγορά. Αρχικά, η εξόρυξή του είναι εύκολη και σχετικά μεγάλες ποσότητες είναι πιο εύκολα διαθέσιμες, προοδευτικά όμως γίνεται σπανιότερο έως ότου εξαντληθούν τα αποθέματα του πλανήτη. Ο ρυθμός παραγωγής bitcoin προσαρμόζεται τεχνητά ώστε να ακολουθεί περίπου την παρακάτω καμπύλη.
Βασικά πλεονεκτήματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ταχύτητα Συναλλαγών/Διεθνής Φύση : Οι συναλλαγές σε bitcoin συμβαίνουν άμεσα και ανακοινώνονται ταυτόχρονα σε όλο το δίκτυο ανά τον πλανήτη. Αυτό δεν απαιτεί άλλες υποδομές πέρα από κάποια μορφή του δωρεάν λογισμικού σε υπολογιστή ή σε Smartphone, και σύνδεση στο διαδίκτυο.
Εξαιρετικά Χαμηλό κόστος συναλλαγών : Το παρόν κόστος για κάθε συναλλαγή ανεξαρτήτως μεγέθους ανέρχεται περίπου στα 5 λεπτά του ευρώ, και είναι προαιρετικό, αν δεν υπάρχει βιασύνη επιβεβαίωσης της συναλλαγής. Σε ακόμα πιο σύνθετα δίκτυα υπό την σκέπη επί μέρους ελεγκτικών δικτύων το κόστος συναλλαγών/αγορών δύναται να προσεγγίσει πολύ χαμηλότερες τιμές. Το ποσό αυτό αποδίδεται αυτόματα στους χρήστες, που εκτελούν τους ελέγχους των συναλλαγών και την επιβεβαίωση της αντικειμενικότητάς του, ως αμοιβή για την επεξεργαστική ισχύ που επενδύουν στην προστασία του δικτύου από κακόβουλες επιθέσεις.
Έλεγχος από το χρήστη/Προστασία από υφαρπαγή : Καθώς ο χρήστης είναι ο μόνος που έχει τη δυνατότητα να εκτελέσει συναλλαγές και εφόσον δεν έχει παραχωρήσει αυτό το δικαίωμα, και έχει προστατεύσει λογικά την πρόσβαση στα bitcoin του, είναι πρακτικά αδύνατο να κλαπούν ή να υφαρπαχτούν από τρίτους (εφόσον η κρυπτογράφηση δεν παραβιαστεί). Περαιτέρω προβλέψεις επιτρέπουν την δυνατότητα μεταφοράς τους μόνο υπό πολύ ορισμένες συνθήκες, όπως μόνο από ορισμένα προσυμφωνημένα μέρη ταυτόχρονα για την αποφυγή μονομερών εκθέσεων ή μόνο μετά από συγκεκριμένο χρόνο.
Φορητότητα/αντίγραφα ασφαλείας : Ανεξάρτητα από το πλήθος τους, τα bitcoins και τα «πορτοφόλια» αποθήκευσης ή οι κωδικού πρόσβασης σε αυτά είναι ουσιαστικά πάρα πολύ μικρά σε μέγεθος, και μπορούν να μεταφερθούν εύκολα, να καταγραφούν σε χαρτί, ακόμα και να απομνημονευτούν. Επίσης, κάτι αδύνατο για συμβατικές αξίες, μπορούν να αντιγραφούν ώστε να υπάρχουν αντίγραφα ασφαλείας σε περίπτωση καταστροφής των αρχικών. Βέβαια αν παραβιαστεί οποιοδήποτε από τα αντίγραφα, τα υπόλοιπα είναι επίσης παραβιασμένα.
Διαφάνεια Συναλλαγών/Κανόνων : Όλες οι συναλλαγές που έχουν εκτελεστεί ποτέ στο δίκτυο είναι δημόσια διαθέσιμες και διαφανείς. Έτσι, οποιοσδήποτε μπορεί να εξετάσει οποιαδήποτε διεύθυνση και να δει τις προηγούμενες συναλλαγές που έχουν εκτελεστεί με αυτήν, το πλήθος των bitcoin που έχουν μετακινηθεί, όπως και το που έχουν σταλεί. Αυτό ισχύει για όλες τις συναλλαγές που έχουν εκτελεστεί ποτέ στο δίκτυο έως την πρώτη. Το ίδιο ακριβώς ισχύει για όλους τους κανόνες σύμφωνα με τους οποίους δουλεύει το λογισμικό και στο οποίο συναινούν οι χρήστες. Δεν υπάρχει κανένας κρυφός κανόνας μέσα στο λογισμικό, και δεν είναι δυνατόν να υπάρξει, καθώς οι χρήστες δεν θα το αποδέχονταν.
Συναινετική Φύση χρήσης/αλλαγών : Η αλλαγή οιουδήποτε χαρακτηριστικού του λογισμικού ή των κανόνων του, έχει ουσιαστικά εφαρμογή μόνο όταν τις δεχτεί η κοινότητα που απαρτίζει το δίκτυο. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγονται κακόβουλες αλλαγές που θα μπορούσαν να αλλάξουν θεμελιωδώς το λογισμικό (καθώς η πλειοψηφία των χρηστών θα τις αναγνωρίσει και δεν θα τις δεχτεί), αλλά και μεγάλη ευελιξία και ταχύτητα αντίδρασης σε περίπτωση εντοπισμού σφαλμάτων ή απρόβλεπτων αστοχιών κατά τη λειτουργία. Η ύπαρξη μιας παγκόσμιας, εξειδικευμένης και δραστήριας κοινότητας, που αντιμετωπίζει με επαγγελματισμό την ποιότητα του λογισμικού ενώ είναι απολύτως ανοιχτή σε σχόλια, εισηγήσεις και κριτική από όλα τα μέρη είναι ανεκτίμητη για την βιωσιμότητα του λογισμικού. Αντίστοιχου βεληνεκούς επιτυχημένα εγχειρήματα ανοιχτού λογισμικού αποτελούν το Linux όπως και το BitΤorrent.
Αποκεντρωμένη Φύση : Ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του δικτύου, είναι η αποκεντρωμένη φύση του, που δεν απαιτεί καμία κεντρική αρχή ελέγχου ή επιβεβαίωσης. Κάθε κόμβος του δικτύου το ενισχύει περαιτέρω, αλλά αν προσβληθεί με κάποιο τρόπο, η λειτουργία του συνολικού δικτύου δεν επηρεάζεται ανάλογα. Η προσβολή ακόμα και πολύ μεγάλου μέρους των υπολογιστών που απαρτίζουν το δίκτυο δεν θα επηρέαζε σε σημαντικό βαθμό τη λειτουργία του. Ο μόνος τρόπος να σταματήσει να δουλεύει το δίκτυο είναι να αποκοπούν όλοι οι υπολογιστές του δικτύου μεταξύ τους, με δυο λόγια να κοπεί το διαδίκτυο σε όλο τον πλανήτη, κάτι που είναι πέρα από τις δυνάμεις οποιουδήποτε στην παρούσα. Ακόμα και τότε, με την επαναλειτουργία του διαδικτύου, το δίκτυο συνεχίζει ακριβώς εκεί που σταμάτησε. Ακόμα και μόνο ένας υπολογιστής να παραμείνει συνδεδεμένος που περιέχει το αρχείο της αλυσίδας των προηγούμενων συναλλαγών το δίκτυο λειτουργεί κανονικά.
Υποδιαιρέσεις : Κάθε bitcoin είναι υποδιαιρέσιμο έως 8 δεκαδικά ψηφία (έως 0,00000001) που ονομάζονται Satoshi, επιτρέποντας μικρο-συναλλαγές που δεν είναι δυνατές με άλλα μέσα ή συμβατικά νομίσματα. Η προσθήκη περισσότερων ακόμα δεκαδικών επαφίεται στην συναίνεση του δικτύου αν αυτό χρειαστεί στο μέλλον.
Μη αντιστρέψιμη φύση : Όλες οι συναλλαγές με bitcoin είναι τελικές και μη αντιστρέψιμες. Αυτό έχει το επιπλέον πλεονέκτημα προς όσους διαθέτουν προϊόντα για bitcoin ότι δεν είναι δυνατόν να ανακληθούν συναλλαγές όπως π.χ. είθισται στις απάτες με πιστωτικές κάρτες. Αυτό συνήθως δίνει επιπλέον κίνητρα σε επιχειρήσεις να προσφέρουν τα προϊόντα τους σε χαμηλότερες τιμές, εξαιτίας της άμεσης και αμετάκλητης πληρωμής. Από την άλλη, οι χρήστες που εκτελούν αγορές με bitcoin πρέπει να είναι προσεκτικοί στις επιλογές τους, καθώς ένας πάροχος προϊόντων ή υπηρεσιών που δεν έχει ιστορικό κινήσεων ή έμπιστη παρουσία στην αγορά μπορεί να μην είναι αυτό που δείχνει.
Ιδιωτικότητα συναλλαγών : Κάθε χρήστης μπορεί να δημιουργήσει, μέσω του λογισμικού, σχεδόν απεριόριστο αριθμό διευθύνσεων μέσω τον οποίων να εκτελέσει τις συναλλαγές του. Αυτές οι διευθύνσεις είναι ψευδώνυμες, δεν έχουν δηλαδή κάποια άμεση σχέση με τα πραγματικά στοιχεία ή την τοποθεσία του χρήστη, παρόλο που έχουν αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά ώστε να εντοπίζονται από το δίκτυο. Με αυτό τον τρόπο μπορεί ο χρήστης να διατηρήσει την ιδιωτικότητά του απεμπλέκοντας τις συναλλαγές του από τα προσωπικά του στοιχεία. Αυτό δεν συνεπάγεται εξ' ορισμού ανωνυμία συναλλαγών καθώς όλες οι συναλλαγές δημοσιεύονται, και έστω και μία συναλλαγή να έχει γνωστό (δημόσιο) αποδέκτη, ίσως μπορεί να εξαχθεί από συμπληρωματικά στοιχεία η ταυτότητα του χρήστη. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος για τον οποίο η χρήση bitcoins δεν ενδείκνυται για συναλλαγές παράνομων δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα μεγάλης κλίμακας, καθώς το ίχνος των συναλλαγών όχι μόνο δεν διαγράφεται με το πέρασμα του χρόνου, αλλά παραμένει διαθέσιμο για εξέταση από όλους, για πάντα.
Ρίσκα και κίνδυνοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Απώλεια ιδιωτικών κλειδιών : Το μόνο που ένας κακόβουλος χρήστης χρειάζεται ώστε να αποκτήσει έλεγχο των bitcoin του χρήστη, είναι η γνώση των ιδιωτικών κλειδιών του. Παρόλο που το λογισμικό ήδη παρέχει ικανή προστασία για το μέσο χρήστη, χρειάζεται εγρήγορση στην προστασία απέναντι σε ιούς ή κακόβουλο λογισμικό ή άλλου είδους παραβιάσεις (φυσικές ή ψηφιακές). Με μικρή προσπάθεια στην διαφύλαξη των ιδιωτικών κλειδιών, ακόμα και μη εξειδικευμένοι χρήστες, μπορούν να είναι ασφαλείς σε ικανοποιητικό επίπεδο. Διακύμανση ισοτιμίας: Καθώς τα bitcoin δεν έχουν κάποια κεντρική αρχή να παρεμβαίνει στις διακυμάνσεις στην προσφορά και την ζήτηση όπως συμβαίνει με π.χ. τα κρατικά νομίσματα, είναι επιρρεπές σε μεγαλύτερες διακυμάνσεις της ισοτιμίας του με τα περισσότερα νομίσματα. Επιπλέον παράγοντας που επηρεάζει το παραπάνω φαινόμενο είναι το σχετικά μικρό βάθος της αγοράς, πράγμα που σημαίνει ότι όταν συναλλάσσονται μεγάλοι όγκοι bitcoin, επηρεάζουν δυσανάλογα τις ισοτιμίες στα ανταλλακτήρια. Αυτό προβλέπεται ότι θα ελαττωθεί με την πάροδο του χρόνου, εφόσον η οικονομία αναπτυχθεί αρκετά ώστε να μπορούν να εμπλακούν και να αναπτυχθούν κατάλληλες υποδομές που ήδη υφίστανται στις κλασσικές κεφαλαιαγορές. Ένας επιπλέον παράγοντας που επηρεάζει την διακύμανση των ισοτιμιών είναι η φύση των bitcoin, και ειδικότερα το γεγονός ότι μπορούν να μεταφερθούν ταχύτατα οπουδήποτε στον κόσμο. Αυτό προκαλεί πολύ μεγαλύτερη αμεσότητα στις δράσεις και αντιδράσεις μεταξύ προσφοράς και ζήτησης από ότι με συμβατικές αξίες. Ένας τελευταίος παράγοντας είναι οι κερδοσκοπικές πιέσεις που ασκούνται στα ανταλλακτήρια, καθώς έχουν ακόμα σχετικά μικρή ρευστότητα και όγκο συναλλαγών, όπως συμβαίνει αντίστοιχα και στα μικρά ψηφιακά ανταλλακτήρια συναλλάγματος.
Ασαφές νομικό πλαίσιο : Παρόλο που η ευρωπαϊκή νομοθεσία έχει λάβει μέτρα για τη θέσπιση όρων σε ότι αφορά κεντρικά ελεγχόμενα ή εκδιδόμενα ψηφιακά νομίσματα, η αποκεντρωμένη φύση των bitcoin, όπως και άλλα από τα χαρακτηριστικά τους, εισάγουν νέες παραμέτρους που δεν έχουν εξεταστεί σε όλο τους το εύρος ακόμα, σε καμία χώρα. Εντός της Ευρώπης, η Γερμανία τα έχει καθορίσει ως "ιδιωτικά χρήματα" (privates Geld), και η Ολλανδία ως κάτι στο οποίο δεν χρειάζεται η παρέμβαση/έλεγχος της κεντρικής τράπεζας της χώρας. Στην ελληνική έννομη τάξη, σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη, το bitcoin θα πρέπει να χαρακτηρισθεί ως χρήμα εν ευρεία έννοια[11] και όχι νόμισμα.[12] Κατά συνέπεια, όλες οι συναλλαγές σε bitcoin θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως χρηματικές[11]. Στις ΗΠΑ, η κύρια επίσημη οδηγία (FINCEN) έως τώρα έγκειται στην προσπάθεια αποφυγής εγκληματικών οικονομικών δραστηριοτήτων, με αμφισβητούμενη ως τώρα επιτυχία, πέρα από την επιβράδυνση και δυσχέρανση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με bitcoin και αφορούν πελάτες από τις ΗΠΑ. Θεωρείται απίθανο κάποια χώρα να απαγορέψει ολοκληρωτικά τις συναλλαγές με bitcoin, και κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά δύσκολο (έως αδύνατο) να εφαρμοστεί πρακτικά. Δεν αποκλείεται στην προσπάθεια διερεύνησης του περιβάλλοντος όμως, να ισχύσουν οδηγίες με αναδρομική ισχύ (όπως στην περίπτωση των ΗΠΑ) που να αλλάζουν το τοπίο, κυρίως επηρεάζοντας τις απαιτήσεις από τις επιχειρήσεις αλλά όχι τόσο τους χρήστες και την ιδιοκτησία τους. Το κύριο σημείο στο οποίο προβλέπεται ότι θα ασκηθεί κρατική επίβλεψη είναι το σημείο ανταλλαγής με τα κρατικά νομίσματα και ειδικότερα ότι έχει σχέση με τα KYC και AML νομικά πλαίσια τοπικά και διεθνώς.
Ασφάλεια δικτύου / Νεαρό ηλικίας : Όπως κάθε σύστημα, το δίκτυο του Bitcoin, έχει αδυναμίες και τρωτά σημεία. Τα περισσότερα από αυτά είναι γνωστά από συγγραφής της αρχικής πρότασης του τρόπου λειτουργίας του λογισμικού, μερικώς προβλέψιμα και αφήνουν περιθώρια αντίδρασης στο δίκτυο και στους χρήστες. Έως τώρα, όσα έχουν προκύψει, έχουν διορθωθεί εντός λίγων ωρών από την εμφάνισή τους, χωρίς ουσιαστικές επιπτώσεις στη λειτουργία του δικτύου, ή της ισοτιμίας με άλλα νομίσματα. Τα τελευταία 4 χρόνια που είναι σε λειτουργία το δίκτυο, έχουν διασαφηνιστεί ακόμα περισσότερο οι πιθανές επιθέσεις που μπορεί να δεχτεί το δίκτυο. Το νεαρό της ηλικίας του δικτύου όμως και η κλιμάκωσή του σε περισσότερους χρήστες, και οι εξελίξεις του λογισμικού, ενδεχομένως να επιφέρουν νέα προβλήματα που δεν έχουν προβλεφθεί έως τώρα. Κάθε χρήστης μπορεί βέβαια να προτείνει λύσεις σε αυτά, και όποιες εύλογες ανησυχίες εμφανίζονται, εξετάζονται με σοβαρότητα από την κοινότητα, και εις βάθος, ώστε να κριθούν ενδεχόμενες διορθωτικές ενέργειες.
Ενδεικτικά, μερικές από τις σοβαρότερες απειλές αποτελούν τα παρακάτω:
1) Έλεγχος μεγάλου μέρος του δικτύου (<51%) από μία κακόβουλη οντότητα. Αυτό θα έχει ως συνέπεια την αυξημένη πιθανότητα για διπλές συναλλαγές (double spending). Σε κάθε περίπτωση δεν επηρεάζονται οι συναλλαγές που έχουν εκτελεστεί πριν από την «επίθεση», θα θιγεί όμως σημαντικά η συνοχή του δικτύου όπως και η εμπιστοσύνη των χρηστών στην στιβαρότητά του.
2) Παραβίαση των αλγόριθμων κρυπτογράφησης του δικτύου. Αυτό όπως και άλλα πρότυπα που χρησιμοποιούνται στην προστασία και λειτουργία του δικτύου, αποτελούν διεθνώς τυποποιημένα και ευρέως χρησιμοποιούμενα πρωτόκολλα. Στο παρελθόν, οι αδυναμίες αυτών έχουν προκύψει σταδιακά με αρκετό χρόνο πρόνοιας ώστε τα ευαίσθητα συστήματα χωρών, τραπεζών και άλλων οργανισμών να μην προσβληθούν. Στην περίπτωση που συμβεί κάτι τέτοιο έκτακτα, πιθανότατα το δίκτυο του Bitcoin έχει σημαντικότερα μικρότερο χρόνο αντίδρασης από ότι τα περισσότερα άλλα σημεία που χρησιμοποιείται.
3) Αντικατάσταση από κάποιο λογισμικό ανώτερης σχεδίασης και μεγαλύτερου δικτύου από το παρόν, χωρίς αλληλουχία με την παρούσα αλυσίδα συναλλαγών. Το ότι το λογισμικό είναι ανοιχτού κώδικα, σημαίνει ότι μπορεί ο καθένας να προτείνει το δικό του, με ότι αλλαγές προτείνει. Από τη δημιουργία του δικτύου έως αυτή τη στιγμή, έχουν προκύψει περισσότερες από 200 προσπάθειες εναλλακτικών δικτύων που εφαρμόζουν διαφοροποιήσεις στο Bitcoin (γνωστά γενικά ως altcoins), εξαιρετικά μικρότερης αποδοχής και χωρίς ουσιαστικές καινοτομίες στο αρχικό λογισμικό. Εφόσον το λογισμικό μπορεί να ενσωματώσει σε οποιαδήποτε φάση του, οποιαδήποτε καινοτομία προκύψει σε άλλο δίκτυο, είναι απίθανο να αντικατασταθεί, δηλαδή να υπερκεραστεί από κάποιο άλλο σε δυναμική και μέγεθος.
4) Άλλες άγνωστες έως τώρα απειλές. Το ενδεχόμενο να προκύψει κάποια νέα απειλή δεν μπορεί να αποκλειστεί, όπως δεν μπορεί να είναι δεδομένη η ικανότητα του δικτύου να αντιδράσει ή να ανακάμψει.
Πως παράγονται τα Bitcoin και τι είναι το mining[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το bitcoin επειδή είναι αποκεντρωμένο, χρειάζεται τη συνεισφορά τυχαίων υπολογιστών από όλον τον πλανήτη για να επιβεβαιώσει τις συναλλαγές που γίνονται παγκοσμίως. Αυτή η διαδικασία απαιτεί συνολικά τεράστια υπολογιστική δύναμη. Νέα bitcoin εκδίδονται κάθε δέκα λεπτά τα οποία δίνονται ως ανταμοιβή σε αυτούς που συνεισφέρουν στην επιβεβαίωση των συναλλαγών, ανάλογα με τη συνεισφορά του καθενός. Αυτοί που επιβεβαιώνουν συναλλαγές ώστε να εισπράξουν κάποια ανταμοιβή ονομάζονται miners και η διαδικασία mining, αντίστοιχα.
Kάθε συναλλαγή που γίνεται με Bitcoin περνάει από έλεγχο εγκυρότητας και έπειτα τοποθετείται σε ένα block μαζί με άλλες ολοκληρωμένες συναλλαγές. Kάθε μπλοκ που δημιουργείται έχει άμεση σχέση με το αμέσως προηγούμενο άλλα και με όλα τα υπόλοιπα μπλοκ. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται μια αλυσίδα από μπλοκ (block chain). Η σχέση κάθε νέου μπλοκ με τα προηγούμενα καθορίζεται από έναν μαθηματικό αλγόριθμο, ο οποίος όμως είναι δύσκολο να δημιουργηθεί.
Κάθε φορά που δημιουργείται ένα νέο μπλοκ δημιουργείται αυτόματα και ένας αριθμός νέων Bitcoin τα οποία μοιράζονται σε αυτούς που θα έχουν λύσει τον αλγόριθμο ανάλογα με τη συνεισφορά του καθενός, αυτή η διαδικασία ονομάζεται Mining.
Όσο μεγαλύτερο ποσοστό της συνολικής υπολογιστικής δύναμης διαθέσει κάποιος για τη λύση του αλγορίθμου τόσο μεγαλύτερο ποσοστό από τα καινούργια bitcoin που δημιουργούνται θα πάρει. Για παράδειγμα, κάποιος που ασχολείται επαγγελματικά με το bitcoin mining και έχει πολλά miners (GPU που έχουν τροποποιηθεί ώστε να λύνουν τον αλγόριθμο) θα πάρει μεγαλύτερο κομμάτι "της πίτας" των καινούργιων bitcoin που βγαίνουν στη κυκλοφορία από κάποιον που έχει μόνο ένα miner. Ο αλγόριθμος δημιουργείται πάντα τόσο δύσκολος να επιλυθεί ώστε όλη η υπολογιστική δύναμη (όλα τα miners του πλανήτη) που επιδίδεται στη λύση του να χρειάζεται κατά μέσο όρο 10 λεπτά για να τον λύσει. Κατά συνέπεια με τη πάροδο του χρόνου το σύστημα προσαρμόζει τη λύση του αλγορίθμου και τη κάνει όλο και πιο δύσκολη, μιας και παράλληλα αυξάνεται η συνολική υπολογιστική δύναμη που διατίθεται στη λύση του (με τη πρόοδο της τεχνολογίας και με τη κατασκευή καινούργιων miners). Αυτό μας φέρνει και σε ένα ακόμη συμπέρασμα: Όλα τα miners με τη πάροδο του χρόνου παράγουν όλο και πιο λίγες υποδιαιρέσεις του bitcoin, αφού όσο περνάει ο καιρός αποτελούν ολοένα και μικρότερο ποσοστό της συνολικής υπολογιστικής δύναμης που διατίθεται στη λύση του αλγορίθμου, με αποτέλεσμα έτσι να παίρνουν και πιο μικρό κομμάτι "της πίτας". Όταν ένα miner αναπόφευκτα φτάσει σε σημείο να καταναλώνει περισσότερα χρήματα σε ηλεκτρικό απ' όσα παράγει σε bitcoin τότε δεν έχει νόημα να λειτουργεί πλέον και πρέπει να αντικατασταθεί. Αντίστροφα, εάν μειωθεί η συνολική παγκόσμια υπολογιστική δύναμη των miners (π.χ. με την απαγόρευση εξορύξεως σε ορισμένες χώρες) τότε αυξάνεται και το μερίδιο της πίτας που λαμβάνουν ξεχωριστά οι εναπομείναντες miner, δίνοντας έτσι κίνητρο σε νέους παίκτες να εισέλθουν στην αγορά και ενδεχομένως επιτρέποντας σε παλιότερους miner να επαναλειτουργήσουν. Ωστόσο, φυσικά η κερδοφορία καθορίζεται όχι μόνο από τον αριθμό bitcoin που εξορύχθηκαν, αλλά και από την τιμή στην οποία αυτά διαπραγματεύονται.
Ο αριθμός των bitcoin που δημιουργούνται με κάθε νέο block μειώνεται πολύ ελαφρά κάθε φορά. Μέσα σε 4 χρόνια τα bitcoin που δημιουργούνται με κάθε νέο block πέφτουν στο μισό. Τα τελευταία bitcoin θα δημιουργηθούν το 2140. Τότε ο συνολικός αριθμός των bitcoin που υπάρχουν θα είναι 21 εκατομμύρια.
Κρυπτογραφία και συναλλαγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το bitcoin χρησιμοποιεί ευρέως διαδεδομένη ασύμμετρη κρυπτογράφηση. Κατά τις αρχές της, κάθε χρήστης είναι κάτοχος δύο ψηφιακών κλειδιών, ενός ιδιωτικού και ενός δημοσίου. Η ασύμμετρη κρυπτογράφηση έγκειται στο ότι ο ιδιοκτήτης του ιδιωτικού κλειδιού μπορεί να παράγει με συμβατικά μαθηματικά το δημόσιο κλειδί (μαθηματικά αμφίδρομα), αλλά το αντίθετο είναι εξαιρετικά απίθανο (μαθηματικά μονόδρομα με όλα τα γνωστά μέσα). Η ασύμμετρη κρυπτογράφηση χρησιμοποιείται ευρέως για την ασφαλή ψηφιακή μετάδοση και προστασία των περισσοτέρων υψηλά διαβαθμισμένων πληροφοριών κρατικών και μη οργανισμών, αλλά και διεθνών χρηματικών συναλλαγών, πιστωτικών καρτών, κ.α. Η αποστολή και επιβεβαίωση της συναλλαγής bitcoins, επιτυγχάνεται μέσω της χρήσης των δημόσιων και ιδιωτικών κλειδιών του αποστολέα και του παραλήπτη.
Παράδειγμα συναλλαγής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο χρήστης Α επιθυμεί την αποστολή X bitcoin στον χρήστη Β. Για να είναι έγκυρη αυτή η συναλλαγή κατά τους κανόνες του δικτύου, πρέπει να αποδείξει ότι είναι κάτοχός τους και να υποδείξει στο δίκτυο σε ποιόν χρήστη επιθυμεί να μεταφερθούν. Η απόδειξη της κατοχής από τον χρήστη Α γίνεται με την «υπογραφή» με το ιδιωτικό κλειδί του, και η υπόδειξη της «διεύθυνσης» αποστολής είναι το δημόσιο κλειδί του χρήστη Β. Όλες οι συναλλαγές εκτελούνται άμεσα, και υποβάλλονται στο αποκεντρωμένο δίκτυο για επιβεβαίωση της εγκυρότητάς τους. Οι συναλλαγές ομαδοποιούνται (σε blocks) βάσει των κανόνων του δικτύου, και οι επικρατέστερες (με τη μεγαλύτερη εγκυρότητα) ομάδες τοποθετούνται στη συνέχεια μιας αλυσίδας (blockchain) που ξεκινάει με την πρώτη συναλλαγή που έγινε το 2009 και φτάνουν έως την πιο πρόσφατη. Το δίκτυο είναι σχεδιασμένο κατά τέτοιο τρόπο ώστε να προκύπτει μια τέτοια ομάδα συναλλαγών στην κορυφή της αλυσίδας περίπου κάθε δέκα λεπτά. Κάθε νέα ομάδα συναλλαγών που τοποθετείται στην κορυφή της αλυσίδας, επιβεβαιώνει όχι μόνο της συναλλαγές που περιέχονται σε αυτή, αλλά και την εγκυρότητα των προηγούμενων ομάδων, και άρα την εγκυρότητα όλων των συναλλαγών που έχουν εκτελεστεί έως την πρώτη. Όλη αυτή η αλυσίδα, όπως και η αλληλουχία όλων των συναλλαγών που έχουν εκτελεστεί έως τώρα, είναι δημοσίως διαθέσιμη και προσβάσιμη από οποιονδήποτε, με την μορφή των δημόσιων κλειδιών που έχουν ανταλλάξει bitcoins αλλά και των ποσών που έχουν διακινηθεί μεταξύ τους. Έχοντας πλέον, επιβεβαιωμένα την νέα ιδιοκτησία του ποσού Χ, ο χρήστης Β με τη χρήση του ιδιωτικού του κλειδιού, μπορεί κατόπιν να αποστείλει αντίστοιχα το ποσό σε όποιον χρήστη επιθυμεί (γνωρίζει το δημόσιο κλειδί του). Κάθε χρήστης μπορεί να έχει σχεδόν απεριόριστο αριθμό δημόσιων και αντίστοιχων ιδιωτικών κλειδιών, ασφαλισμένα και υπό τον έλεγχό του (στον υπολογιστή ή στο κινητό του ή και σε πολλές άλλες μορφές). Το σύνολο αυτών αποτελεί ένα είδος ψηφιακού πορτοφολιού του οποίου τα ιδιωτικά κλειδιά πρέπει να μείνουν κρυφά για την αποφυγή απώλειας των περιεχόμενων bitcoin. Εφόσον το δημόσιο κλειδί παράγεται από το ιδιωτικό, και εφόσον το ιδιωτικό κλειδί είναι το μόνο μέσο που επιτρέπει μεταφορά των bitcoin εκτός πορτοφολιού, αν ο χρήστης απολέσει ή αποκαλύψει το ιδιωτικό κλειδί του, ουσιαστικά χάνει την αποκλειστική κυριότητα των bitcoin του.
Σημειώσεις : Η ανάπτυξη «νομισμάτων» με καθαρά ψηφιακή ύπαρξη μελετάται από ερευνητές και οργανισμούς (κυρίως στις ΗΠΑ) από τα πρώτα βήματα του internet. Ένα από τα κύρια προβλήματα που εμφανίστηκαν στην πορεία είναι το πρόβλημα της «διπλής δαπάνης». Η ψηφιακή πληροφορία αναπαράγεται σχετικά εύκολα, και για την αποτελεσματική λειτουργία ενός τέτοιου συστήματος θα πρέπει να υπάρχουν δικλίδες ασφαλείας ώστε να μην είναι δυνατή η αντιγραφή (πλαστογράφηση) κάθε μονάδας συναλλαγής. Ενώ στα κεντρικά ελεγχόμενα συστήματα (χώρες, εταιρίες, κλπ) ο έλεγχος αυτός μπορεί να γίνει από τις ίδιες, δεν υπήρχε ποτέ έως τώρα ένα μέσο να γίνει αυτό σε ένα αποκεντρωμένο σύστημα (χωρίς κεντρικό έλεγχο).
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ «Unicode 10.0.0». Unicode Consortium. 20 Ιουνίου 2017. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιουνίου 2017. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2017.
- ↑ Jason Mick (12 Ιουνίου 2011). «Cracking the Bitcoin: Digging Into a $131M USD Virtual Currency». Daily Tech. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2012.
- ↑ «Releases - bitcoin/bitcoin». Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2020 – μέσω GitHub.
- ↑ Nakamoto (1 Απριλίου 2016). «Bitcoin source code - amount constraints». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιουλίου 2018.
- ↑ Kettley, Sebastian (21 Δεκεμβρίου 2017). «Bitcoin price: How many bitcoin are there and when will the popular crypto token run out?». Daily Express. Ανακτήθηκε στις 6 Μαΐου 2019.
- ↑ Antonopoulos, Andreas M. (Απρίλιος 2014). Mastering Bitcoin: Unlocking Digital Crypto-Currencies. O'Reilly Media. ISBN 978-1-4493-7404-4.
- ↑ «Statement of Jennifer Shasky Calvery, Director Financial Crimes Enforcement Network United States Department of the Treasury Before the United States Senate Committee on Banking, Housing, and Urban Affairs Subcommittee on National Security and International Trade and Finance Subcommittee on Economic Policy» (PDF). fincen.gov. Financial Crimes Enforcement Network. 19 Νοεμβρίου 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 9 Οκτωβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουνίου 2014.
- ↑ Empson, Rip (2013-03-28). «Bitcoin: How an Unregulated, Decentralized Virtual Currency Just Became a Billion Dollar Market». TechCrunch (AOL inc.). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-10-09. https://web.archive.org/web/20161009205955/https://techcrunch.com/2013/03/28/bitcoin-how-an-unregulated-decentralized-virtual-currency-just-became-a-billion-dollar-market/. Ανακτήθηκε στις 2016-10-08.
- ↑ «Τι είναι το Bitcoin;». Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2020.
- ↑ Lopez, Oscar; Livni, Ephrat (2021-09-07). «In Global First, El Salvador Adopts Bitcoin as Currency». The New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2021-12-28. https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/09/07/world/americas/el-salvador-bitcoin.html. Ανακτήθηκε στις 2021-09-30.
- ↑ 11,0 11,1 Simsive, Paata; Αρχοντάκη, Ασπασία (10.1.2015). «Οι νέες μορφές του ψηφιακού χρήματος στην Ελλάδα: η περίπτωση του Bitcoin». ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ & ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. http://www.nbonline.gr/journals/60/volumes/282/issues/1305/lemmas/4881271. Ανακτήθηκε στις 23.1.2015.
- ↑ Μεταξάκης, Εμμανουήλ (2017). Μπίτκοϊν (bitcoin), κρυπτοχρήμα και κυβερνοέγκλημα. Αθήνα: Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα. σελ. 46-47. ISBN 978-960-596-108-4.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Bitcoin.org στα ελληνικά
- Η πρωτότυπη εργασία του Satoshi Nakamoto, Bitcoin: A Peer-to-Pe.er Electronic Cash System
|